Khủng hoảng kế vị ở Scotland

Đêm 18 tháng 3 năm 1286, nhà vua Scotland Alexander III qua đời một cách đột ngột sau tai nạn ngã ngựa ở ngọn núi Firth of Forth. Cả ba người con của nhà vua đều chết yểu, vì thế Scotland đứng trước tình trạng không có vua[1]. Bấy giờ theo Đạo luật Kế vị, ngai vàng thuộc về Margaret Maid, con gái nhà vua Na Uy Eric II với Margaret của Scotland, chị gái vua Alexander III. Mẹ của Margaret Maid đã chết không lâu sau khi hạ sinh bà, vì thế Margaret Maid trở thành người thừa kế duy nhất trong hoàng tộc Canmore.

Tuy nhiên Nữ hoàng mới vẫn ở lại Na Uy[2], và đất nước Scotland được cai trị bởi Hội đồng nhiếp chính. Tin tức này nhanh chóng bay sang Anh quốc. Khi đó vua Edward I đang ở Gascony. Tháng 5 năm 1289, vua Anh đã buộc người Scotland chấp nhận thỏa thuận hôn nhân, theo đó nữ hoàng Scotland sẽ kết hôn với người con trai vừa chào đời của vua Anh là Edward xứ Caernarvon. Người Scot đã chấp thuận với Hiệp ước Birgham năm 1290 mặc dù các điều khoản của thỏa thuận vẫn thận trọng nhấn mạnh rằng Scotland vẫn là một quốc gia độc lập.

Tuy nhiên Nữ hoàng lại chết ở đảo Orkney vào ngày 26 tháng 11 năm 1290 khi đang trên đường đến Scotland, khi đó mới có 8 tuổi. Ngôi vua bỏ trống, hoàng tộc không còn ai kế thừa, một cuộc khủng hoảng kế vị đã nổ ra giữa các quý tộc trong nước.

Sự can thiệp của bạo quân

Các quý tộc Scotland cùng nhau mời vua Edward I can thiệp cho cuộc khủng hoảng kế vị. Tháng 5 năm 1291, nhà vua cùng các quý tộc Scotland gặp nhau ở Norham. Tại đây, vua Anh buộc người Scots phải trao Lâu đài Hoàng gia của vương quốc cho mình, và quân đội Anh đã sẵn sàng chiến đấu. Các quý tộc Scotland phải chấp thuận giao quyền kiểm soát đất nước cho nhà vua Anh. Ngày 13 tháng 6, Edward I được tôn làm Thượng Tể Scotland.

Sau khi kết thúc cuộc Thập tự chinh lần thứ 9, Edward I dồn sự chú tâm vào vùng phía bắc của vương quốc của mình. Lúc bấy giờ có tới 14 người tranh nhau ngôi vua Scotland, trong đó nổi bật là Robert the Bruce (ông nội vua Robert I) và John Balliol. John Balliol có nhiều lãnh địa ở Anh và Pháp, và có xu hướng thân Anh. Ngày 17 tháng 11 năm 1292, Edward I ủng hộ John lên ngôi vua tại Berwich. Ngày 30 tháng 11 cùng năm, John đăng cơ tại Scone, tuy nhiên quyền kiểm soát vương quốc vẫn nằm trong tay người Anh.

Edward I cố gắng áp đặt quyền lực lên vương quốc Scotland, biến nơi đây thành chư hầu của mình. Ông yêu cầu John phải thể hiện lòng trung thành đối với mình, nộp thuế phục vụ cho các chiến dịch quân sự của người Anh, mang quân đi đánh không lương cho vua Anh trong cuộc chiến với Pháp. Năm 1293, Edward I tuyên chiến với nhà vua nước Pháp, Philip IV. Vua Anh gửi thư triệu tập vua Scotland và 18 lãnh chúa, yêu cầu phục vụ phong kiến (tức đánh thuê không lương cho người Anh). Đáp lại, phía Scotland thành lập một Nghị viện với 12 người vào tháng 7 năm 1295 theo đường lối cứng rắn. Họ quyết định hỗ trợ Pháp quốc và ký với người Pháp một bản Hiệp ước, thường gọi là Liên minh Auld.